મા મારી “ ગુજરાતી “ છે …!!!!
યુનેસ્કોનો એક અહેવાલ વાંચશો તો ચોંકી ઉઠશો ….યુનેસ્કો બહુ જ જવાબદારીપૂર્વક કહે છે કે દર બે અઠવાડિયે વિશ્વમાંથી એક ભાષા ભુલાઈ રહી છે …અહી ભાષા એટલે જે તે લોકોની માતૃભાષા જ ગણવી …!!! ગંભીર છે ને ? આટલું વાંચીને રુવાડું ના ફરકે તો જરા વધુ ચિંતા એ વાતની કરવા જેવી છે કે કાલે ઉઠીને આ લુપ્ત થતી ભાષામાં ક્યાંક ગુજરાતી તો નહિ આવી જાય ને …???? તમે હજુ મનોમન જવાબમાં “ ના …ના “ એવું ચિલ્લાઈ ઉઠો એ પહેલા એક બીજી વાત પણ જાણી લ્યો કે વિશ્વમાં લગભગ ૭૦૦૦ જેટલી ભાષા બોલાઈ છે જેમાંથી અંદાજે અર્ધી ભાષાઓ યા તો લુપ્ત થવાના આરે છે યા તો ઓલરેડી લુપ્ત થઇ ચુકી છે ….!!! પણ રાહત અને સંતોષની વાત એ છે કે હજુ સુધી તો ‘ ઘણું જીવે છે ગુજરાતી ‘…!!!
આ તમે વાંચતા હશો ત્યાં સુધીમાં વિશ્વ માતૃભાષા દિવસની ધોધમાર ઉજવણીઓના ભરચક પ્રોગ્રામો બહાર પડી ગયા હશે અને ‘ ગુજરાતી બચાવો ‘…’ ગુજરાતી વંચાવો ‘ અને ‘ ગુજરાતી બોલો ‘ ના સ્લોગનો સાહિત્યસભાઓ – મેળાવડાઓ કે બેઠકોમાં ગળા ફાડીફાડીને પોકારાઈ રહ્યા હશે પણ હકીકત એ છે કે ગુજરાતી બચાવવાના થાય એટલા પ્રયત્નો હરેકે કરવા જરૂરી છે ..!! હહહહ રખે એવું માનતા કે ગુજરાતીનો વારો બહુ જલ્દીથી લુપ્ત થતી ભાષાઓમાં આવી જવાનો છે …ના બાબા ના ..સાવ એવું પણ નથી જ , પણ શું છે કે ભાષા એના બોલનાર – વાંચનાર અને લખનારથી જીવતી રહેતી હોય છે …વિકસતી હોય છે …ફૂલતી હોય છે …પ્રસાર પામતી હોય છે એવામાં જો મી એન્ડ યુ અર્થાત હું ને તમે જ જો ગુજરાતીની અવગણના કરતા થઇ જઈશું તો ગુજરાતી ભાષાનો ધી એન્ડ ભલે નજીકમાં નહિ તો પણ બહુ દુર પણ નહિ જ હોય …!!!
જુઓ વાત એકદમ સીધી ને સટ છે ..બાળક જેટલું માં ના ખોળામાં કિલકિલાટ-સુખ અને શાંતિ મેળવે એટલું આયાના ખોળામાં તો ના જ મેળવે ..!!! સીધી વાત છે ગ્લોબલ સ્પર્ધાઓના જમાનામાં બીજી ભાષાઓ શીખવી જરૂરી છે જ ( અહી બીજી એટલે ઓલ્મોસ્ટ કોમન ઈંગ્લીશ જ સ્તો ..!!! )પણ એનો અર્થ એવો હરગીજ ના થવો જોઈએ કે ગુજરાતી જરૂરી નથી ..!! ગુજરાતી મારી મા અને અંગ્રેજી મારી માસી ….!!! હા તો એમાં ક્યા પ્રોબ્લેમ જ છે કોઈને પણ માં ભુલાઈ નહિ એ જ જરૂરી છે . ગુજરાતી પર અંગ્રેજી શિક્ષણનો પ્રભાવ વધતો જાય છે ..ઈનફેક્ટ રૂટીન ગુજરાતી બોલતા સંતાનો ઓછા થતા જાય છે તો એમાં વાંક ઘરમાં કે વ્યવહારમાં અંગ્રેજી બોલવાનો આગ્રહ રાખતા માં-બાપનો વધુ છે એવું તો હવે લગભાગ બધા સ્વીકારતા થયા છે . સારું છે એમાં કાઈ ખોટું પણ નથી પણ સરવાળે તો ગુજરાતીમાં વાતો કરતા સગાઓ વચ્ચે મો વકાસીને ઉભા રહેતા બાળકને જોવું ના હોય તો એટલીસ્ટ અંગ્રેજી શિક્ષણની સાથે સાથે એ ગુજરાતી બોલે- વાંચે એટલું તો થઇ શકે ને …?
બોર્ડના રીઝલ્ટ જોઈ લ્યો …ગુજરાતમાં જ ગુજરાતી વિષયમાં નાપાસ થનારાની સંખ્યા વાંચીને એમ થાય કે ખાટલે જ મોટી ખોટ છે ત્યાં જગતને ક્યાં જામગીરી ચાંપવી …? ચાલો માન્યું કે બોર્ડની પરીક્ષામાં ગુજરાતીમાં નાપાસ થવાનું કારણ કદાચ શૈક્ષણિક ગુજરાતી અભ્યાસક્રમ હોય શકે પણ નિષ્કર્ષ તો એ જ નીકળી શકે ને કે ક્યા તો ગુજરાતી વાંચન ઓછું થયું , ક્યા તો ગુજરાતીમાં રસ લેવડાવનારાઓનો દુકાળ પડ્યો ..!!! છે. ‘ગુજરાત મોરી મોરી રે…’નાં માત્ર ગાણાં ગાવાથી હવે ગુજરાતીને જિવાડી નહીં શકાય. વિશ્વમાં એક અંદાજ મુજબ આશરે ૭ કરોડ જેટલો ગુજરાતી બોલનારો વર્ગ છે. વિદેશી ગુજરાતીઓ તો વિકેન્ડમાં પોતાના સંતાન ગુજરાતી બોલે-લખે-વાંચે એના પ્રયત્નો કરી રહ્યા છે , અરે ગુજરાતમાં વસેલા બીજા રાજ્યોના લોકો પણ આસાનીથી ગુજરાતીને એક્સેપ્ટ કરી રહ્યા છે એવામાં ગુજરાતમાં જ ગુજરાતીની અવદશા ….? એનો મતલબ એ થયો કે ઈ.સ. ૭૦૦ આસપાસ જેનું ઓફિસિયલ ‘ ગુજરાતી ‘ એવું નામાભિધાન થયું એ ગુજરાતી ભાષા વિષે ચિંતન-ચિંતા કરવાનો સમય તો ક્યારનો પાકી ગયો છે એમાં કોઈ બેમત નથી જ . ઈ.સ.૧૧૦૦થી ૧૫૦૦ વચ્ચેના સમયમાં રાજસ્થાન તરફથી અપભ્રમશ થઈને જુની ગુજરાતી ભાષાનું નિર્માણ થયું એ પછી સુધારા સાથે આજની ગુજરાતી ભાષા અસ્તિત્વમાં આવી , જો કે ગુજરાતી શબ્દોનો સૌથી પહેલો ઉપયોગ કવિ પ્રેમાનંદે ઈ.સ.૧૬૦૦-૧૭૦૦માં તેમના સાહિત્યમાં કર્યો હોવાનું મનાય છે . ગુજરાતી ભાષા ત્રણ તબકકામાં વિકસી – પ્રથમ ૧૦ થી ૧૪ની સદી વચ્ચે જુની ગુજરાતી , દ્વિતીય ૧૪ થી ૧૭મી સદી મધ્યકાલીન ગુજરાતી અને તૃતીય અબ્ક્કો ૧૭મી સદીથી આજસુધી અર્વાચીન ગુજરાતી .!!
ખેર આટલી જૂની ભાષાને સાવ સાચવવામાં નથી આવી એવું પણ નથી જ . ઈનફેક્ટ આ લખનારનું નિરીક્ષણ છે કે હાલના તબક્કે ગુજરાતી વધુને વધુ મજબુત – લોકભોગ્ય બની રહી છે . સાવ એવું પણ નથી કે ગુજરાતી લખાતું નથી , બોલાતું નથી કે વંચાતું નથી – બધું જ થાય છે . પ્રયત્નો ભરપુર થઇ રહ્યા છે , સાહિત્ય સર્જન અને સર્જકોને ઉમળકાભેર વધાવવામાં આવી રહ્યા છે . જ્ઞાનસત્રો , બેઠકો , પુસ્તકમેળાઓ જેવી પ્રવૃત્તિઓ પૂરબહારમાં છે . પણ હકીકત એ છે કે માતૃભાષાને જીવતી રાખવા મથતા લોકોની એક ફરિયાદ પણ છે જ કે લોકોનો માતૃભાષા પ્રત્યે પ્રેમ ઘટી રહ્યો છે અને આ લોકો મતલબ નવી પેઢી જ ગણવી ..!!! નવી પેઢીને વધુને વધુ માતૃભાષા તરફ વાળવી ….માતૃભાષા શું છે ? એનું જ્ઞાન આપવું અને માતૃભાષા જ સંસ્કારનું સાચું ઉદગમસ્થાન છે એવી શીખ-સમજ આપવી આજની તાતી જરૂરીયાત બની ગઈ છે .
એવું નથી કે કોઈ ભાષા ફટાફટ ભુસાઈ જાય અને એમાં પણ આ તો આટલી જૂની ભાષા , પણ શું છે ભાષાનો વિકાસ અને જાળવણી પેઢી દર પેઢી થતી હોય છે એવામાં જો આવનારી પેઢીને ગુજરાતી એટલે શું એ જ જો ખબર બહિ હોય તો ….? સારા ગુજરાતી સર્જનોને વધાવતા રહેવું પડશે …ગુજરાતી સર્જન ખોટનો સોદો છે એ માન્યતા બદલાવવી પડશે …. ગુજરાતી સર્જકોને હુંફ આપતી રહેવી પડશે … ભલે ને ફેસબુક પર તો ફેસબુક પર પણ ગુજરાતીમાં લખાયેલી કોઈ સારી પોસ્ટને લાઈક-શેર કરતા રહેવું પડશે …સારા અને સાચા ગુજરાતી કાર્યક્રમોમાં ભાગ લેતો રહેવો પડશે … વિશ્વભરના વધુને વધુ ગુજરાતીઓને ‘ ભાષા મારી ગુજરાતી છે “ માં ઇન્વોલ્વ કરાવતા રહેવા પડશે ….’ ગુજરાતી એટલે બીઝનેસમેન ‘ એવા ટેગનો ભલે ઘમંડ રાખીએ પણ સાથે સાથે બીજા રાજ્યોના લોકોમાં પોતાની માતૃભાષાનું જે ગુમાન-આદર છે એ હરેક ગુજરાતીએ કેળવવો પડશે …..‘ કાઉ ‘ અને ‘ ક્રો ‘ ની સાથે સાથે ગાય અને કાગડો પણ બોલાતું રહેવું જોઈએ ..!!! ‘ બેટા હોટ હોટ થેપલા ઈટ કરી ને કોલ્ડ મિલ્ક ડ્રીંક કરજે ‘ ની સાથે સાથે ગગા કે ગગીને આખો કક્કો આવડે એવા પ્રયત્નો પણ કરતા રહેવા પડશે …!!!! લીસ્ટ લાંબુ બની શકે એમ છે અને સાવ એવું પણ ના માનતા કે આવું કશું થતું જ નથી , બધું જ થાય છે , સારું અને વિપુલ સાહિત્ય સર્જન થઈ રહ્યું છે , ગુજરાતીનો પ્રચાર-પ્રસાર પણ બરાબર થઇ રહ્યો છે ,અને ગુજરાતી ભાષા સાવ વેન્ટીલેટર પર પણ નથી જ પણ શું છે કે જોઈએ એટલો વ્યાપ-વિસ્તાર હજુ કરવો બાકી છે અને એનો એકમાત્ર ઉપાય એ જ છે કે સહિયારો પુરુષાર્થ જ ‘ ભાષા મારી ગુજરાતી ‘ ને આવનારા વર્ષો કે સદીઓમાં લુપ્ત થતી બચાવી શકશે એ નિર્વિવાદ સત્ય છે ..! મારા અને તમારા તરફથી આટલું અને આવું કશુક થઇ શકતું હોય તો ભવિષ્યમાં ‘ ગુજરાતી ભાષા બચાવો ‘ નો કાગારોળ – મોરચાઓ –બેઠકો- ચિંતનસભાઓ – સેમિનારો નહિ કરવા પડે ….!!!! આફ્ટરઓલ માતૃભાષા તો મા છે અને મા માટે આટલું તો થઇ જ શકે ને ….??
ઠંડક :
ટાગોર , અમર્ત્યસેન , અબ્દુલ કલામ , કલ્પના ચાવલા , મહાત્મા ગાંધી ,સી.વી.રમણ , બાબાસાહેબ આંબેડકર , ધીરુભાઈ અંબાણી ……………………- આ બધા જ માતૃભાષામાં જ ભણેલા …!!!!!